Cây chè vằng là một loại cây mọc hoang ở khu vực rừng núi và trung du ở nước ta, thường được sử dụng làm dược liệu để chữa trị một số bệnh về ngứa, lở và rất tốt cho phụ nữ sau sinh.
Cây chè vằng có tên khoa học là Jasminum subtriplinerve
Tên gọi khác: chè cước man, cẩm văn, cẩm vân, dây vắng, lài ba gân, dây vằng, vằng sẻ…
Tên khoa học: Jasminum subtriplinerve.
Họ: cây chè vằng thuộc họ Nhài có pháp danh khoa học là Oleaceae.
Chủng loại: gồm có 3 loại vằng:
Cây chè vằng là một loại cây bụi nhỏ có đường kính thân không quá 6mm, thân cây cứng, chia thành từng đốt và nhiều cành. Mỗi cành cây rất mảnh và vươn dài thành hàng chục mét. Vỏ cây nhẵn có màu xanh lục.
Lá cây chè vằng có hình bầu dục, đầu lá hơi thuôn thành hình mũi nhọn. Các lá mọc đối với nhau, hai mặt lá nhẵn bóng có màu gần như nhau. Cuống lá có hình hơi tù hay hơi tròn, có ba gân tỏa ra từ cuống.
Hoa có màu trắng mọc ở đầu cành với 10 cánh hoa, quả mọng có hình cầu đường kính từ 7 – 8mm, khi chín có màu đen.
Cây chè vằng mọc nhiều ở vùng rừng núi và trung du. Trên thế giới cây tập trung chủ yếu ở các nước Đông Nam Á và Nam Á, các tỉnh ở phía nam Trung Quốc và đảo Hải Nam.
Ở Việt Nam cây chè vằng mọc hoang trên khắp cả nước tại những vùng núi thấp, trung du và đồng bằng như Hòa Bình, Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh.
Bộ phận sử dụng: cành và lá của cây chè vằng.
Thu hái: cây chè vằng được thu hái quanh năm để làm dược liệu chữa bệnh.
Chế biến: chè vằng sau khi được thu hái về đem rửa cho thật sạch, cắt khúc và khơi khô hoặc đem đi sấy.
Bảo quản: sau khi phơi khô chè vằng đem đi cất vào bao hoặc túi kín, để ở nói khô ráo, thoáng mát. Thỉnh thoảng đem ra phơi lại nắng để không bị ẩm mốc.
Cây chè vằng được thu hái và phơi khô để làm dược liệu
Một số thành phần hóa học có trong cây chè vằng gồm alcaloid, nhựa, flavonoid.
Cây chè vằng có vị hơi đắng, chát tính ấm.
Cây chè vằng quy kinh vào tâm và tỳ.
Chè vằng có tác dụng ức chế sự phát triển của các vi khuẩn như tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn tan máu, Shigella dysenteriae, S.shigae, trực khuẩn thương hàn, Achromobacter, trực khuẩn mủ xanh.
Trong nghiên cứu lâm sàng, cây chè vằng có tác dụng dự phòng và điều trị nhiễm khuẩn sau khi sinh và áp xe vú do tắc tia sữa.
Các thử nghiệm trên thỏ, chuột cống trắng cho thấy cây chè vằng còn có tác dụng chống viêm, hạ sốt, thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương, phòng ngừa bệnh viêm loét dạ dày.
Tác dụng: chè vằng được sử dụng nhiều trong đông y nhờ tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, khu phong, hoạt huyết, điều kinh, tiêu viêm, trừ mủ.
Công dụng: chữa trị một số bệnh như kinh nguyệt không đều, bế kinh hoặc đau bụng kinh, phụ nữ sau khi sinh bị nhiễm khuẩn sốt cao, viêm hạch bạch huyết, viêm tử cung, viêm tuyến vú, áp xe vú, khí hư bạch đới.
Ngoài ra, nó còn chữa được một số bệnh ngoài da như ngứa, rắn cắn và các bệnh phong thấp, đau nhức xương khớp.
Cây chè vằng rất tốt cho phụ nữ sau sinh
Mỗi lần sử dụng 40 -100g cây chè vằng tươi hoặc 20 -30g dược liệu dạng khô bằng các cách như:
Sử dụng cây chè vằng 20g, ích mẫu 16g, hy thiêm 16g, ngải cứu 8g, bạch đồng nữ 8g sắc với 500ml nước. Đến khi nước cạn còn 300ml thì chia thành 3 lần uống trong ngày.
Đem 30g cây chè vằng sắc nước uống mỗi ngày, đồng thời kết hợp với việc giã chè vằng tươi để đắp bên ngoài.
Dùng lá chè vằng tươi đem đi giã nát rồi đắp lên vị trí bị áp xe hoặc đem trộn chung với cồn 50ºC để đắp. Mỗi ngày đắp 5 lần chia thành ban ngày 3 lần, ban đêm 2 lần.
Dùng chè vằng 20g, ngấy hương 20g đem sắc chung với nước để uống mỗi ngày.
Dùng các dược liệu gồm chè vằng 12g, nhân trần 20g, chi tử 12g, lá mua 12g, vỏ núc nác 12g, rau má 12g, lá bồ cu vẽ 12g, vỏ dại 12g, thanh bì 8g đem đi sắc nước uống mỗi ngày.
Dùng 20 -30g chè vằng khô đem đi pha trà uống hoặc sắc thành thuốc giúp chống thiếu máu, mệt mỏi, kém ăn và mau lại sức.
Dùng rễ cây chè vằng mài với dấm thanh để hút mủ mụn nhọt.
Hái lá chè vằng tươi cho người mắc bệnh viêm nha chu nhai và ngậm sẽ mang lại hiệu quả, Đồng thời có thể nấu thành nước để súc miệng.
Cây chè vằng và cây lá ngón rất giống nhau vì vậy rất dễ nhầm lẫn. Trong khi cây chè vằng có tác dụng chữa bệnh thì lá ngón lại là một loại cây cực kì độc, vì vậy khi sử dụng cần phân biệt được hai loại cây này.
Dưới đây là một vài đặc điểm giúp người sử dụng dễ phân biệt được hai loại cây trên để tránh nhầm lần:
| Đặc điểm | Cây chè vằng | Cây lá ngón |
| Thân cây | Cây nhỏ dạng bụi. | Cây leo có thân và cành mập. |
| Màu sắc | Toàn thân cây có màu nhạt xỉu. | Thân cây có màu sẫm bóng. |
| Hoa | Hoa màu trắng, dạng chùy với 10 cánh hoa. | Hoa màu vàng, mọc thành từng chùm. |
| Quả | Quả mọng khi chín có màu đen, thường có đôi. | Quả nang, khi chín có màu nâu và ra riêng lẻ |
Thế Giới Sân Vườn ( sưu tầm ).
